Χορός είναι η, με ρυθμικές κινήσεις, έκφραση της ψυχικής κατάστασης του ατόμου που χορεύει.
Ο χορός αποτελείται από 3 μέρη:
1. ΚΙΝΗΣΗ - είναι τα βήματα που γίνονται στο χορό
2. ΜΕΛΟΣ - η μουσική του χορού, η μελωδία
3. ΛΟΓΟΣ - τα λόγια που λέγονται στο τραγούδι
Ανάλογα με το χαρακτήρα τους οι ελληνικοί χοροί διαιρούνται, σύμφωνα και με τον Πλάτωνα, σε Θρησκευτικούς, Πολεμικούς και Ειρηνικούς.
Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα στους δημοτικούς χορούς είναι τα εξής:
ΕΓΧΟΡΔΑ
Λαγούτο, μπαγλαμάς, βιολί, νησιώτικη λύρα, ποντιακή λύρα (κεμεντζές), σαντούρι, ούτι, κανονάκι και μπουζούκι.
ΠΝΕΥΣΤΑ
Κλαρίνο, φλογέρα, καραμούζα, πίπιζα ή ζουρνάς, γκάιντα ή τσαμπούνα ή ασκομαντούρα, σουραύλι
ΚΡΟΥΣΤΑ
Νταούλι, νησιώτικο τουμπί, ντέφι, τουμπελέκι, τρίγωνο, η ταμπουτσά της Κύπρου & μασιά
Όσον αφορά τώρα τα δημοτικά μας τραγούδια (σπουδαίο κεφάλαιο στην Ιστορία της μουσικής), είναι η μελωδική φωνή κι η αδάμαστη ψυχή του υπέροχου λαού μας. Είναι η χαρά και η λύπη ενός γλυκόλαλου λαϊκού τραγουδιστή. Τους στίχους και τις νότες του, γράφει ο ανώνυμος ελληνικός λαός, ο ανώνυμος στιχουργός και μουσουργός των αιώνων. Μ' αυτές εξωτερίκευε τον κόσμο της ψυχής του. Το δημοτικό τραγούδι είναι το ρωγοβύζι της ελληνικής φυλής. Ο μεγάλος μουσουργός Ζιμπέλιους είπε: "Ω, Ελλάς! Εάν θέλεις κάτι να θαυμάσεις, θαύμασε τα δημοτικά σου τραγούδια! ". Και ο Γκαίτε είπε: " Εάν μπορούσα να γράψω έστω κι ένα ελληνικό δημοτικό τραγούδι, θα απέρριπτα ό,τι έχω γράψει μέχρι σήμερα!..."
Τα Δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε 4 κατηγορίες:
α) ΔΙΗΓΗΜΑΤΙΚΑ, με ρομαντικές υποθέσεις
β) ΙΣΤΟΡΙΚΑ
γ) ΚΛΕΦΤΙΚΑ, με κατορθώματα κλεφτών & αρματολών.
δ) ΙΔΙΩΤΙΚΑ, που έχουν ως θέμα τους όλες τις λεπτομέρειες της κοινωνικής & οικογενειακής ζωής του Έλληνα. Περιλαμβάνονται σ' αυτά, τραγούδια του γάμου, της γέννησης, της βάφτισης, εορταστικά, της ξενιτιάς και μοιρολόγια.
Στη ρίζα κάθε δημοτικού τραγουδιού υπήρχε ένας τραγουδιστής. Τα λόγια όμως του τραγουδιού αυτού, τα επαναλάμβαναν διάφοροι τραγουδιστές, που πρόσθεταν, αφαιρούσαν ή προσάρμοζαν το τραγούδι στην κάθε περίσταση.
Έτσι σιγά-σιγά ο λαός δημιούργησε όπως αυτός ήθελε το τραγούδι και καθώς ξεχάστηκε ο πρώτος ποιητής, προέκυψε το δημοτικό τραγούδι, σαν δημιούργημα του λαού κι όχι κάποιου συγκεκριμένου ποιητή. Δημοτικούς ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς έχουμε περισσότερους από 300... Οι κυριότεροι απ` αυτούς είναι οι παρακάτω:
ΣΥΡΤΟΣ ή ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ
Πανελλήνιος χορός που χορεύεται από άνδρες & γυναίκες. Φαίνεται πως είναι ο αρχαίος «όρμος», όπως τον ονομάζει ο Λουκιανός. Κι αυτό, γιατί οι απεικονίσεις χορών σε διάφορα αρχαία αγγεία και τοιχογραφίες έχουν πολλά απ` τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Το όνομα Καλαματιανός το πήρε ΟΧΙ από την πόλη της Καλαμάτας, αλλά απ` τον τίτλο του τραγουδιού «Μωρ`Καλαματιανούλαμ’». Έχει όμως κι άλλα ονόματα, όπως Συρτός, Ίσιος κλπ. Τα βασικά του βήματα είναι 12 & χορεύονται συγχρόνως απ` όλους τους χορευτές. Η δε μουσική του έχει μέτρο των 7/8.
ΤΣΑΜΙΚΟΣ
Ο Τσάμικος, που λέγεται & κλέφτικος, επειδή χορευόταν από τους αρματολούς & κλέφτες, είναι ο πιο λεβέντικος & χαρακτηριστικός απ` όλους τους ελληνικούς χορούς. Παλιότερα ήταν ανδρικός χορός, σήμερα όμως χορεύεται & από γυναίκες.
Τ’ όνομά του ΤΣΑΜΙΚΟΣ το πήρε από τη Τσαμουριά, περιοχή της Παραμυθιάς, Φιλιατών, Πάργας & μερικών άλλων χωριών του νομού Θεσπρωτίας. Τα βήματά του ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή. Συνήθως στα χωριά χορεύεται με 8 ή 10 βήματα. Βέβαια έχει πια καθιερωθεί να χορεύεται με 12 ή 16 βήματα στα σχολεία & από οργανωμένα χορευτικά συγκροτήματα. Έχει πολλές παραλλαγές (φιγούρες). Η λαβή των χεριών γίνεται απ` τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Το μέτρο του είναι 3/4.
ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
ΚΟΦΤΟΣ
Ηπειρώτικος χορός, που εξυμνεί την ανδρεία & την παλικαριά. Είναι ζωηρός & λεβέντικος. Τ’ όνομά του το πήρε από το απότομο σταμάτημα της μουσικής κάθε 22 βήματα, όπου ο χορευτής σταματάει την κίνηση & σηκώνει τα χέρια του προς τα πάνω. Το σταμάτημα αυτό είναι αρκετό, για να θαυμάσουν & να καμαρώσουν όλοι το παράστημά του. Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες με λαβή απ` τις παλάμες & λυγισμένους τους αγκώνες προς τα πάνω.
Το μέτρο του χορού είναι τα 2/4. Τα βήματά του είναι σαν του καλαματιανού. Αρχική θέση είναι η προσοχή.
ΦΥΣΟΥΝΙ
Χορεύεται στην Πρέβεζα, κυρίως από γυναίκες, με λαβή των χεριών απ` τους ώμους. Τ’ όνομά του το πήρε από κάποιον αέρα, που φυσάει στην περιοχή αυτή. Γι’ αυτό & ο ρυθμός του χορού είναι γρήγορος, σε αντίθεση βέβαια με τους άλλους ηπειρώτικους χορούς. Αποτελείται από 16 βήματα. Το μέτρο του χορού είναι τα 9/8.
ΡΟΒΑΣ
Χορεύεται στην Ήπειρο, συνήθως από γυναίκες, με λαβή των χεριών απ’ τις παλάμες. Ο χορός αποτελείται από 32 βήματα, που χωρίζουμε σε 4 μέρη των 8 βημάτων & από καλαματιανό, που επαναλαμβάνεται 2 φορές. Το μέτρο του χορού είναι τα 2/4.
ΒΛΑΧΑ ΚΟΝΙΤΣΑΣ ή ΚΕΝΤΗΜΕΝΗ ΠΟΔΙΑ
Λέγεται έτσι γιατί χορεύεται στην Κόνιτσα της Ηπείρου, & "κεντημένη ποδιά", από τα λόγια που λέγονται στο τραγούδι. Χορεύεται από γυναίκες με λαβή των χεριών από τις παλάμες & σε ρυθμό 2/4.
ΣΥΡΤΟΣ ΣΤΑ ΤΡΙΑ
Ο χορός αυτός, εκτός από την Ήπειρο, χορεύεται & σ` άλλες περιοχές, όπως στη Θεσσαλία & τη Μακεδονία, από άνδρες & γυναίκες. Αποτελείται από 6 περπατητά αργά βήματα. Τα βήματα του χορού αυτού τα βρίσκουμε σε πολλούς άλλους χορούς. Το μουσικό μέτρο είναι τα 2/4.
ΓΙΑΝΝΙΩΤΙΚΟΣ ή ΓΚΙΟΥΛ ΜΠΑΞΕ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στην Ήπειρο και κυρίως στην περιοχή των Ιωαννίνων, με λαβή των χεριών απ` τις παλάμες και σε ρυθμό 2/4. Αρχική θέση είναι η προσοχή.
Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη. Το 1ο μέρος αποτελείται από 15 βήματα που επαναλαμβάνονται 2 φορές & το 2ο μέρος από 16 βήματα. Οκτώ βήματα γίνονται προς τη φορά & οκτώ αντίθετα της φοράς.
ΜΕΝΟΥΣΗΣ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στην Ήπειρο, με λαβή των χεριών απ` τους ώμους με το γνωστό τραγούδι " Ο Μενούσης, ο Μπιρμπίλης κι ο Μεχμέτ Αγάς........". Ο χορός αποτελείται από 10 βήματα. Αρχική θέση είναι η διασταύρωση του δεξιού ποδιού πάνω από το αριστερό, όπως και στον Τσάμικο. Το μέτρο του χορού είναι τα 2/4.
ΖΑΓΟΡΙΣΙΟΣ
Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στο Ζαγόρι της Ηπείρου, με λαβή των χεριών από τους καρπούς και λυγισμένους τους αγκώνες. Ο χορός αποτελείται από 16 βήματα που τα χωρίζουμε σε 4 τετράδες. Το μέτρο του χορού είναι τα 5/8. Αρχική θέση είναι η προσοχή.
ΔΟΝΤΙΑ ΠΥΚΝΑ
Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην Ήπειρο και κυρίως στην περιοχή Ιωαννίνων, με λαβή των χεριών απ` τις παλάμες. Τ’ όνομά του το πήρε απ` τα λόγια που λέγονται στο τραγούδι (Δόντια πυκνά και μαργαριταρένια...). Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη. Το 1ο μέρος έχει 12 βήματα που επαναλαμβάνονται 3 φορές. Το 2ο μέρος αποτελείται από 16 πηδηχτά βήματα προς τη φορά. Αρχική θέση είναι η προσοχή και μέτρο τα 3/8.
ΠΩΓΩΝΙΣΙΟΣ (ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ)
Χορεύεται στην περιοχή της επαρχίας Πωγωνίου Ιωαννίνων, από άνδρες και γυναίκες, με το γνωστό τραγούδι " Βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου". Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη. Το 1ο μέρος έχει 6 βήματα, που επαναλαμβάνονται 6 φορές. Το 2ο μέρος αποτελείται από 24 σταυρωτά βήματα, που χορεύονται με το αριστερό πόδι πάνω απ' το δεξί. Οι χορευτές πιάνονται απ' τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες και αρχίζουν το χορό με το αριστερό πόδι. Αρχική θέση είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 4/4 και τα 2/4.
ΓΙΑΤΡΟΣ
Τ' όνομά του το πήρε απ' τα λόγια του τραγουδιού που αναφέρονται "στο γιατρό το Νικολή". Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην περιοχή Κορυτσάς της Βορείου Ηπείρου με λαβή των χεριών απ' τους καρπούς και λυγισμένους τους αγκώνες. Τα βήματα του χορού είναι 11. Στο 11ο βήμα έχουμε ένα απότομο σταμάτημα και χτυπάμε δυνατά το έδαφος με το αριστερό ή με το δεξί πόδι, ανάλογα με το πόδι που θα ξεκινήσουμε κι αυτό γιατί μπορούμε ν' αρχίσουμε το χορό είτε με το αριστερό είτε με το δεξί. Αρχική θέση είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 2/4.
ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
ΣΒΑΡΝΙΑΡΑ ή το ΝΕΡΟ ΣΤΟ ΡΕΜΑ
Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στη Θεσσαλία με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες. Είναι αργός χορός, που χορεύεται σε κύκλο ή και ζευγάρια, με το τραγούδι " Το νερό στο ρέμα" . Πήρε το όνομα ΣΒΑΡΝΙΑΡΑ γιατί στο χορό σέρνουν τα πόδια (σβαρνίζουν).
Σβαρνιάρα επίσης ονομάζουν και την Καραγκούνα που χορεύουν συνέχεια μπροστά, προς τη φορά, με τα ίδια βήματα του Καλαματιανού, αλλά πολύ βαριά και αργά και με το τραγούδι "Καραγκούνα πάει στη βρύση". Αφού χορέψουν αρκετές φορές τη Σβαρνιάρα, το γυρίζουν μετά στην Καραγκούνα. Αρχική θέση είναι η προσοχή. Το μουσικό μέτρο είναι τα 2/4.
ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΑ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες σ' ολόκληρη τη Θεσσαλία, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες & λυγισμένους τους αγκώνες. Σχετικά με την προέλευση της λέξης Καραγκούνα, επικρατούν διάφορες εκδοχές. Μία εκδοχή είναι ότι πήρε το όνομά της απ' τους Καραγκούνηδες, που είναι κάτοικοι της Θεσσαλίας & ασχολούνται με τη γεωργία & την κτηνοτροφία. Άλλη εκδοχή είναι ότι προήλθε από το Καρα - γκούνα, που σημαίνει μαύρη γούνα. Είναι αργός & μεγαλοπρεπής χορός. Αρχική θέση είναι η προσοχή. Αποτελείται από 3 μέρη των 8 βημάτων, και Καλαματιανό, που επαναλαμβάνεται 2 φορές. Το μέτρο του χορού είναι τα 4/4 & 2/4.
ΠΗΛΕΙΟΡΙΤΙΚΟΣ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στο Πήλιο, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες. Αντίθετα με τους άλλους θεσσαλικούς χορούς, που χορεύονται αργά, είναι πολύ γρήγορος. Αποτελείται από 12 βήματα. Αρχική θέση η προσοχή. Το μουσικό μέτρο είναι τα 2/4.
ΧΟΡΟΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
ΤΣΑΚΩΝΙΚΟΣ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στην Τσακωνιά της επαρχίας Κυνουρίας, του νομού Αρκαδίας, απ' την οποία πήρε και τ' όνομά του, με λαβή των χεριών απ' τους αγκώνες (αγκαζέ). Ο χορός αναπαριστάνει την είσοδο & έξοδο του Θησέα απ' το λαβύρινθο. Γι' αυτό όταν χορεύεται, γίνονται διάφοροι ελιγμοί & σχηματισμοί (σαλίγκαρος). Αρχική θέση η προσοχή. Το μουσικό μέτρο είναι τα 5/4 ή 5/8. Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη των 5 βημάτων.
ΧΟΡΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΣΥΡΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (ΚΑΠΟΥΤΖΗΔΩΝ)
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στην Πυλαία ή Καπουτζήδα της Θεσσαλονίκης, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες. Αρχική θέση είναι η προσοχή. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι τα 2/4. Ο χορός αποτελείται από 12 βήματα.
ΓΕΡΑΚΙΝΑ
Χορεύεται από γυναίκες στη Νιγρίτα της Μακεδονίας. Ο χορός αποτελείται από 3 μέρη. Αρχική θέση είναι η προσοχή και το μέτρο είναι τα 7/8.
ΠΑΡΤΑΛΟΣ
Είναι ανδρικός χορός που χορεύεται στην Πυλαία ή Καπουτζήδα της Θεσσαλονίκης, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες, ή και από τους ώμους. Αποτελείται από 6 βασικά βήματα. Αρχική θέση του χορού είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 2/4.
3ος ΑΝΤΙΚΡΙΣΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες, ο ένας απέναντι στον άλλο, δηλ. η ντάμα απέναντι στον καβαλιέρο (αντικριστά) και σε απόσταση 3-4 μέτρα. Στο δεξί χέρι κρατάνε όλοι μαντίλι που το κουνάνε στο ρυθμό του χορού. Το αριστερό χέρι, οι μεν γυναίκες το βάζουν στη μεσολαβή, οι δε άνδρες πίσω στη μέση. Ο χορός αποτελείται από 4 βήματα που εκτελούνται μια φορά με το δεξί και μία με το αριστερό πόδι. Με τα βήματα αυτά γίνονται διάφοροι σχηματισμοί.
ΧΟΡΟΙ ΘΡΑΚΗΣ
ΑΡΑΔΙΑΣΤΕΙΤΕ ΣΤΟ ΧΟΡΟ
Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στη Θράκη, με λαβή των χεριών απ' τα ζωνάρια & με το τραγούδι "Αραδιαστείτε αμάλ κελ αμάν, αραδιαστείτε στο χορό", απ' όπου πήρε και το όνομά του. Ο χορός αποτελείται από 6 βήματα, που εκτελούνται με μία τρεμουλιαστή κίνηση ολοκλήρου του σώματος. Αρχική θέση είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 2/4.
ΖΩΝΑΡΑΔΙΚΟΣ (ΖΟΥΝΑΡΑΔΙΚΟΣ)
Ονομάζεται ζουναράδικος, γιατί οι χορευτές πιάνονται απ' τα ζωνάρια (ζουνάρια). Είναι ανδρικός χορός και κυρίως των γερόντων, που όταν χορεύουν σκύβουν λίγο μπροστά. Βέβαια υπάρχουν πολλοί ζωναράδικοι χοροί που χορεύονται με 6, με 8 και με 12 βήματα. Αρχική θέση είναι η προσοχή των ποδιών, ενώ, συγχρόνως, το σώμα σκύβει ελαφρά μπροστά. Το μουσικό μέτρο είναι τα 4/4 και τα 2/4.
ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΟΣ
Χορεύεται από γυναίκες με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες και 2 άνδρες, ο ένας μπροστά & ο άλλος πίσω και που κάνουν διάφορα πηδήματα, καθίσματα & στροφές. Επίσης χορεύεται και ζευγάρια, το ένα πίσω απ' τ' άλλο. Το κάθε ζευγάρι έχει μέτωπο προς τη φορά & πιάνεται απ' τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Το άλλο χέρι, που βρίσκεται προς τα έξω, το βάζουν στη μεσολαβή. Αρχική θέση είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 2/4. Ο χορός αποτελείται από 12 βήματα.
ΙΚΑΡΙΩΤΙΚΟΣ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στην Ικαρία απ' όπου πήρε και τ' όνομά του, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες. Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη, αρχική θέση είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 2/4.
ΜΠΑΛΟΣ
Είναι ερωτικός χορός που χορεύεται ζευγάρια σ' όλα σχεδόν τα νησιά του Αιγαίου. Ο καβαλιέρος βλέπει με χαμόγελο πάντοτε προς τη ντάμα & προσπαθεί να της εκφράσει την εσωτερική του ερωτική διάθεση, ενώ εκείνη χαμηλοβλεπούσα αποφεύγει τις προκλήσεις. Μπάλλοι υπάρχουν πολλοί. Όλους όμως τους διακρίνουν τα ίδια στρωτά βήματα που στηρίζονται στην "προμενάντ βαλς". Ο Μπάλλος αποτελείται: 1) από βήματα "προμενάντ βαλς', 2) από πλάγια και 3) από σταυρωτά. Όλα τα ζευγάρια όμως που χορεύουν δεν εκτελούν τις ίδιες ποικιλίες. Το κάθε ζευγάρι εκτελεί όποια ποικιλία θέλει, όποτε θέλει κι όσες φορές.
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΟΥΣΤΑ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες σ' όλα τα Δωδεκάνησα, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες, σταυρωτά. Σούστες χορεύονται και στην Κρήτη και στην Κύπρο. Τ' όνομά τους το πήραν μάλλον απ' το ιταλικό "Susta" (= ελατήριο), επειδή κατά την εκτέλεση των βημάτων οι χορευτές σουστάρουν, κάνουν δηλ. ένα μικρό ανεβοκατέβασμα, όπως ακριβώς το ελατήριο, στις "κατά γόνυ" αρθρώσεις και την "ποδοκνημική". Οι χορευτές στη σούστα χορεύουν στις άκρες των ποδιών με μικρά ρυθμικά βήματα. Αποτελείται από πλάγια βήματα & από βήματα που γίνονται προς το κέντρο του κύκλου & προς τα πίσω. Στο κέντρο του κύκλου μπορεί να χορεύει και ένα ζευγάρι που άλλοτε κρατιέται από τα χέρια & άλλοτε αποχωρίζεται. Αρχική θέση η προσοχή και το μουσικό μέτρο είναι τα 2/4.
ΠΕΝΤΟΖΑΛΗΣ
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες σ' όλη την Κρήτη, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες & λυγισμένους τους αγκώνες, ή και απ' τους ώμους. Τ' όνομά του το πήρε απ' την κρητική λέξη "Ζάλα" που σημαίνει βήμα που ζαλίζει. Ο χορός αποτελείται από 8 πηδηχτά βήματα που χορεύονται πάντα στα δάχτυλα. Οι Κρητικοί αρχίζουν το χορό άλλοτε με το αριστερό πόδι, άλλοτε με το δεξί. Αρχική θέση είναι η προσοχή και μουσικό μέτρο τα 2/4.
ΚΑΣΤΡΙΝΟΣ (ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΙΚΟΣ ή ΜΑΛΕΒΥΖΙΩΤΙΚΟΣ)
Χορεύεται από άνδρες & γυναίκες στην περιοχή Ηρακλείου, αλλά & σ' ολόκληρη την Κρήτη, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες & λυγισμένους τους αγκώνες.
Αντιπροσωπευτικός του ευέλικτου στοιχείου που χαρακτηρίζει τους κρητικούς χορούς. Χορεύεται στα δάχτυλα με γρήγορα & πηδηχτά βήματα. Τ' όνομά του το πήρε απ' το Ηράκλειο που λεγόταν άλλοτε "ΚΑΣΤΡΟ" & Μαλεβυζιώτικος απ' την περιφέρεια της Μαλεβυζίας.
Αποτελείται από 8 βήματα, που χορεύονται άλλοτε προς το κέντρο του κύκλου και προς τα πίσω, άλλοτε προς τα δεξιά (προς τη φορά), & άλλοτε προς τα αριστερά. Αρχική θέση η προσοχή.
ΤΡΑΤΑ
Είναι κυκλικός χορός, που χορεύεται από γυναίκες, στην περιοχή των Μεγάρων, συνήθως το Πάσχα, με λαβή των χεριών απ’ τις παλάμες σταυρωτά, δηλ. το αριστερό χέρι της προηγούμενης πάνω απ’ το δεξί της επόμενης. Ο χορός παριστάνει τις κινήσεις που κάνουν οι ψαράδες, όταν τραβάνε τα δίχτυα της τράτας. Γι’ αυτό πήρε και το όνομα ΤΡΑΤΑ. Η αρχική θέση είναι η προσοχή. Το μουσικό μέτρο είναι τα 2/4.
ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Οι ποντιακοί χοροί που χορεύονται σήμερα στην Ελλάδα είναι περίπου 23. Οι περισσότεροι απ΄ αυτούς είναι μεικτοί κυκλικοί.
Αγγαλιαστόν
Χορός από την Γαλίανα της τραπεζούντας.
Ανεφορίτ’σσα
Χορευόταν στη Γαλίαινα της Τραπεζούντας. Όργανο η λύρα
Από πάν’ και κα
Χορός της περιοχής Ματσούκα (Τραπεζούντα). Λύρα ή γκάιντα ή ζουρνάς με όργανο συνοδείας το νταούλι.
Από παν’ και κα’ ή τικ
Χορός του Ακ Νταγ Ματέν. Βιολί που κρατιέται κατακόρυφα σαν λύρα, ούτι και κεμανές με όργανο συνοδείας το ντέφι. Σπανιότερα χρησιμοποιούσαν ζουρνά με νταούλι.
Αρματσούκ ή Ελματσούκ
Χορευόταν από Ποντίους των περιοχών Καυκάσου και Σεβάστειας. Όργανο η λύρα.
Αρμενίτ’σας
Χορός από την Γαλίανα της τραπεζούντας.
Αρχουλαμάς
Ο χορός Λάχανα όπως χορευόταν στην Πάφρα με μουσικό όργανο το ζουρνά.
Ατσαπάτ Γυναικείο
Χορός από την Μαζερά όπου χορευόταν μόνο από γυναίκες.
Ατσαπάτ’ (Πλάτανα)
Τα Πλάτανα είναι πρωτεύουσα της επαρχείας Akcapat δυτικά της Τραπεζούντας. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Γέμουρα
Χορευόταν στην περιοχή Κακάτσης, με τη μορφή Τρυγόνας. Κυρίαρχο μουσικό όργανο η λύρα και λιγότερο ο ζουρνάς ή το αγγείο.
Γερανός ή Σαρί Γουζ
Χορός από την Ίμερα. Είναι μία μορφή του Σαρί κουζ όπως χορευόταν στην περιοχή αυτή.
Γετίερε
Χορός της περιοχής Αργυρούπολης Πόντου (Κιουμούς Χανέ). Παίζεται με λύρα.
Γιουβαρλαντούμ
Χορός του Ακ Νταγ Ματέν. Η μουσική παίζεται με βιολί και ούτι και συνοδεύεται από τραγούδι στα τούρκικα
Διπάτ’ (Δύο Πατήματα)
Είναι χορός που μαζί με το τικ’ χορεύεται περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο.
Διπλόν
Χορός από την Γαλίανα της τραπεζούντας.
Εκατήβα’ς σα Παξέδες
Χορός της Τραπεζούντας. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός. Κυρίαρχο όργανο η λύρα χωρίς να αποκλείονται τ’άλλα όργανα.
Εμπρ’ Οπίς’ ή Φούλουρ - Φούλουρ
Ονομασία του χορού στο Στάμαν Τραπεζούντας ή κερασουντέικον ή Λάχανα ή Ομάλ Κερασούντας, ονομασίες του χορού που δόθηκαν στην Ελλάδα. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός.
Έταιρε ή εταιρέ
Χορός της Τραπεζούντας. Κυρίαρχο όργανο ή λύρα.
Θανατί’ Λάγγεμαν
Χορός αφιερωμένος στις κοπέλες του χωριού Ασάρ της Μπάφρας που πέσανε από το κάστρο Κιτ Καλεσί το 1670 στα βράχια για να μην παραδοθούν στους Τούρκους. Ζουρνάς με νταούλι και λύρα.
Θήμιγμα (ν)
Τελετουργικός γαμήλιος χορός, όπου προίσταται ο ιερέας που τέλεσε τον γάμο. Τα κείμενα του τραγουδιού είναι σε λόγια γλώσσα και όχι σε τοπική διάλεκτο.
Καβαζίτας
Χορός της Κερασούντας (Γουρούχ). Μοιάζει με το Γιουβαρλαντούμ, έχει διαφορετική μουσική και ύφος και συνοδεύεται από τραγούδι. Τα πιο συνηθισμένα όργανα ήταν η λύρα, ο ζουρνάς και το νταούλι.Χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός.
Καλόν Κορίτσ’
Χορός της Ματσούκας.
Καρσιλαμάς
Αντικριστός ζευγαρωτός χορός.Χορευόταν και στις γαμήλιες πομπές, όπου έχανε το στοιχείο “ζευγαρωτός“. Χρησιμοποιούνται όλα τα μουσικά όργανα.
Κελ κιτ (έλα και φύγε)
Κωμόπολη στα όρια της Σεβάστειας και Νικόπολης. Κυρίαρχα όργανα η λύρα, ο ζουρνάς και το νταούλι.
Κόνιαλι
Χορευόταν σχεδόν σε όλο τον Πόντο και ιδιαίτερα στην περιοχή της Νικόπολης.
Καρσιλαμά. Η διαφορά μεταξύ των καρσιλαμάδων βρίσκεται στην ταχύτητα και το ύφος.
Κοριτσί χορόν
Χορός αφιερωμένος στις κοπέλες του χωριού Ασάρ της Μπαφρας που πέσανε από το κάστρο Κιτ Καλεσί το 1670 στα βράχια για να μην παραδοθούν στους Τούρκους. Ζουρνάς με νταούλι και λύρα.
Κόρη κοπέλα
Χορός από την Γαλίανα της τραπεζούντας.
Κοτσ’
Παμποντιακός χορός. Έχει μόνο μία χαρακτηριστική μουσική και παίζεται με όλα τα όργανα, χωρίς τραγούδι.
Κοτσαγκέλ’
Ο τελευταίος χορός του γάμου, ξημέρωμα Δευτέρας. Εκτελείται από όλα τα μουσικά όργανα.
Κοτσάκιν
Αντικριστός ζευγαρωτός χορός της περιοχής Νικόπολης. Κυρίαρχα όργανα ο ζουρνάς με το νταούλι και η λύρα.
Κότσαρι
Μεικτός χορός με προέλευση από το Καρς, όπου παιζόταν με κλαρίνο. Σήμερα παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα.
Κοτσιχτόν ομαλ’
Χορευόταν με μικρές παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Πόντου.
Κουνιχτόν
Ονομασία του χορού στη Νικόπολη από το έντονο τρέμουλο σε όλο το σώμα. Λύρα ή ζουρνά και νταούλι τα όργανα που συνοδεύουν.
Κούσερα
Χωριό της Ματσούκας κοντά στη μονή Ιωάννη του Βαζελώνα. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Κωνσταντίν Σαββας
Χορός από την περιοχή της Πάφρας.
Λαφρίγκον ή Λαφράγκα
Είναι μια μορφή μονού Κότσαρι που το συναντάμε να το χορεύουν στην Αλματά του Καζακστάν πόντιοι με καταγωγή από την Σαμψούντα. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Λέτσι
Χορός της περιοχής Καρς, όπου παιζόταν με όλα τα μουσικά όργανα και με κλαρίνο.
Λετσίνα
Σημαίνει γερακίνα. Είναι χορός του Καρς και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα και από κλαρίνο.
Μαντήλια
Ζευγαρωτός χορός της περιοχής Κιουμούς’ Ματέν. Τα συνηθισμένα όργανα ήταν το βιολί, το ούτι και η λύρα.
Μαρς
Σκοπός του γάμου της περοχής Καρς.
Μαύρον πεγάδ’ (Καρά Πουνάρ)
Χωριό της Μπάφρας που οι Τούρκοι το έκαψαν πολλές φορές.
Μαχαίρια
Είναι ελεύθερος χορός που η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Μαχμόρ’
Χορός της περιοχής Νικόπολης για τον οποίο δυστυχώς δεν έχουμε στοιχεία.
Μηλίτσα
Μητερίτσα
Χορός (καντρίλιες) των παράλιων πόλεων και των σαλονιών της Τραπεζούντας, φερμένος από την Ευρώπη και με στίχο στην νεοελληνική γλώσσα.
Μονόν Χορόν (Τέκ Καΐτέ)
Χορός που χορεύτηκε στα βουνά της Μπάφρας από τους αντάρτες. Σαν όργανα χρησιμοποιούσαν το ζουρνά με το νταούλι ή λύρα.
Μουζενίτ’κτον
Η Μούζενα είναι χωριό της Αργυρούπολης του Πόντου, από όπου πήρε την ονομασία του. Παίζεται περισσότερο με λύρα.
Μωμο(γ)έρια (τα)
Μωμόγερος: Σύνθετη λέξη από το Μώμος και γέρος. Ο Μώμος ήταν αρχαίος Θεός, γιος του ύπνου και της νύχτας, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας. Ουσιαστικά πρόκειται για θεατρική παράσταση (λαϊκό δρώμενο) που γινόταν κατά την διάρκεια του Δωδεκαημέρου παραμονή Χριστουγέννων έως τα Φώτα.
Ντολμέ ή Τσολμέ
Χορός της περιοχής του Όφη που βρίσκεται ανατολικά της Τραπεζούντας.
Ομάλ’ Απλόν ή Ομάλ Μονόν
Ομάλ σημαίνει ομαλό, ίσιο. Είναι απλός, αργός χορός παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα.
Ομάλ’ Δπλόν
Χορός του Κιουμούς Ματέν με μουσικά όργανα το βιολί (αντικατέστησε τον Κεμανέ), το ούτι ή τη λύρα.
Ομάλ’ (Καρς)
Χορός της περιοχής Καρς. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα και κλαρίνο.
Ομάλι(ν) ή Τζανί μ’ Αμάν’
Χορός από την περιοχή της Νικόπολης (Γαράσαρη). Παίζεται περισσότερο από λύρα και ζουρνά και συνοδεύεται από τραγούδι.
Ούτσαΐ ή Ούτσ Αλτί
Χορός από τα Πάλτσανα της Νικόπολης. Τα μουσικά όργανα που συνοδεύουν το χορό είναι η λύρα ή ο ζουρνάς με το νταούλι.
Πατούλα
Ονομασία του στο Δυτικό Πόντο. Είναι εύθυμος χορός. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Παπόρ
Χορός της Τραπεζούντας.
Σαμψόν
Χορεύεται από οφλήδες του νομού Πιερίας. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Σαρί Κουζ’
Είναι χορός που τον συναντάμε σε χορευτικές παραλλαγές σε πολλές περιοχές του Πόντου. Στην περιοχή του Καρς το συναντάμε σε δύο μορφές, όπου παίζεται και με κλαρίνο χωρίς τραγούδι.
Σαρί κουζ Αργυρούπολης
Ο χορός όπως χορευόταν στην Αργυρούπολη με διαφορετική μουσική.
Σαρί Κουζ Λαγγευτόν (Ατλαμασί)
Χορός από την Πάφρα του Πόντου, με διαφορετική μουσική. Μεικτός χορός.
Σαρί Κουζ’ Παλαΐας
Χορός από την Παλαΐα του Καρς. Έχει διαφορετική χορευτική μορφή. Είναι ο μόνος χορός που πηγαίνει με την πλάτη προς τα πίσω. Χορεύεται στο προάστιο Παλαΐα της Αλεξανδρούπολης όπου ζουν Πόντιοι με καταγωγή από την Παλαΐα του Καρς.
Σαρί Kουζ’ Μπάφρας
Εδώ συναντάμε το χορό με τελείος διαφορετική μουσική και βήμα. Η μουσική παίζεται με ζουρνά και νταούλι ή λύρα.
Σαρί κουζ Τραπεζούντας
Ο χορός όπως χορευόταν στην Τραπεζούντα.
Σαρί κουζ Χερίανας
Ο χορός όπως χορευόταν στην Χερίανα με διαφορετικό κούνημα των χεριών.
Σερανίτσα
Η προέλευση του χορού είναι από την περιοχή Χερίανα της Αργυρούπολης. Χορεύετε σε μικρές παραλλαγές όσον αφορά τα χέρια, με μια συγκεκριμένη μουσική χωρίς τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα.
Σέρρα ή ο Σέρραν Χορόν ή Πυρρίχιος
Ο ωραιότερος και γνωστότερος χορός του Πόντου. Έχει πάρει την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα, δυτικά της Τραπεζούντας. Η μορφή του χορού στον Πόντο ήταν σε κλειστό κύκλο και η μουσική παιζόταν από όλα τα μουσικά όργανα, με προτίμηση στους ανοιχτούς χώρους στο ζουρνά ή το αγγείο με όργανο συνοδείας το νταούλι.
Στενά Δρόμια (Ταρατσού Σοκακλάρ)
Οι Μπαφραίοι για να αποφύγουν τη σύλληψή τους από τους Τούρκους, αναγκάζονταν να κινούνται με προφυλάξεις. Τις κινήσεις αυτές μετέτρεψαν σε χορό. Όργανα ο ζουρνάςμε το νταούλι ή λύρα.
Τάμσαρα (Νικόπολης)
Χορός από τη Νικόπολη, σε μουσική παραλλαγή της Πιπιλομμάταινας. Κυρίαρχα όργανα η λύρα και ο ζουρνάς με το νταούλι.
Τάμσαρα
Ο χορός αυτός έχει σαν βάση το Διπάτ’, παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Τ’από κάθεν κι αν
Χορός από την περιοχή της Ματσούκας.
Τεμ Τεμιράτα
Χορός της περιοχής Όφεως. Περισσότερα στοιχεία δυστυχώς δεν υπάρχουν.
Τερς
Χορός της περιοχής Ακ Νταγ Ματέν. Ο πρώτος και ο τελευταίος κρατάνε μαντίλι ενώ ο τελευταίος σέρνει το χορό, κάνοντας ανάποδο σπιράλ. Συνοδεύεται από βιολί (αντικατέστησε τον κεμανέ) και ούτι, καμιά φορά και ντέφι, ή από ζουρνά και νταούλι.
Τιβ - Τιβ - Τιβ - Τάνα
Χορός στην Τραπεζούντα. Παραλλαγή του χορού Πιπιλομμάταινα.
Τικ’ Αργόν (Ακ Νταγ Ματέν - Μπάφρα)
Τικ’ (Διπλόν)
Τικ σημαίνει ίσιο, κατακόρυφο. Χορός που συναντάμε σε όλο τον Πόντο με 10 βήματα και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα του Πόντου. Λύρα, αγγείον, γαβάλ, ζουρνά, νταούλι, κλαρίνο, κεμανέ, βιολί και ούτι.
Τίκι(ν)
Χορός από την Νικόπολη. Έχει τα ίδια βήματα με το Τικ’ λαγγευτόν, αλλά διφορετικό ύφος. Συνοδεύεται από όλα τα μουσικά όργανα και με τραγούδι.
Τικ’ Λαγγευτόν
Τα βήματα του χορού είναι τα ίδια με του Τικ’ Διπλόν, με μόνη διαφορά ότι χορεύονται πιο πηδηκτά.
Τικ’ (Μονόν)
Χορός που χορεύεται στη Τραπεζούντα.
Τικ’ Μονόν Κοφτόν
Χορός από την Ίμερα του Πόντου.
Τικ Τόγιας ή Μοσκώφ
Χορεύεται στην περιοχή της Τόνγιας. Η μουσική του παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα του Ανατολικού Πόντου και συνοδεύεται από τραγούδι.
Τικ’ Τρομαχτόν
Η μορφή αυτή του Τικ’ χορεύεται σε όλο σχεδόν τον Πόντο αλλού σαν αυτόνομος χορός και αλλού πρασαρμοσμένος στον χορό Σέρρα.
Τιζ
Χορός στην περιοχή του Ακ νταγ Ματέν. Χορεύεται κυκλικά και ο πρώτος κρατάει μαντήλι. Σαν μουσικά όργανα χρησιμοποιούνται το βιολί και το ούτι, ο ζουρνάς και το νταούλι.
Τίταρα (Αργυρούπολης) ή Τετέ Αγάτς.
Προέρχεται από την Αργυρούπολη. Είναι χορός με βάση το Διπάτ’. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα.
Τίταρα (Καρς)
Ίσως να προέρχεται από την Αρμενία.
Τσαραχότ
Χορός από την περιοχή Ακ νταγ Ματέν. Τα μουσικά όργανα είναι το βιολί ( που παίζεται κατακόρυφα όπως η λύρα και αντικατέστησε τον κεμανέ ) με το ούτι. Ο πρώτος κρατάει μαντήλι. Χορεύεται κυκλικά και είναι μεικτός.
Τσοκμέ ή Σαρί Κουζ μαντηλί
Χορός της περιοχής Κάρς. Ο πρώτος και ο τελευταίος κρατάνε μαντήλι. Η μουσική του παίζεται και με κλαρίνο και είναι έντονα επηρεασμένη από την περιοχή. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός.
Τούρι
Χορός της περιοχής Καρς. Η μουσική παίζεται και με κλαρίνο.
Τρία τη Κότσαρι
Χορός της περιοχής Καρς.
Τριπάτ’ (Ματσούκας) ή Σαρί Γους (Ίμερα)
Τρυγόνα
Χορευόταν με παραλλαγές σε όλο σχεδόν τον Πόντο. Τρυγόνα είναι η θηλυκή ονομασία του τρυγονιού.
Τρυγόνα (Καρς - Γουρούχ)
Τσίπουλ - Τσίπουλ
Χορός από την περιοχή του Ακ Νταγ Ματέν.
Τσουρτούγουζους
Η λέξη σημαίνει στα τουρκικά πλάτη κοπέλας. (Χ. Σαμουηλίδης). Χορός από το Κιουμούς Ματέν. Παίζεται με βιολί, που κρατιέται κατακόρυφα και με ούτι ή λύρα.
Τυρφών ή Τρύφωνας
Χορός της Μπάφρας. Είναι παραλλαγή της τρυγόνας με διαφορετική μουσική και έντονα πηδηκτά βήματα. Όργανα ο ζουρνάς με το νταούλι και η λύρα.
Φόνα
Χορός από την Αργυρούπολη. Σαν όργανο χρησιμοποιείται περισσότερο η λύρα. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός.
Χάλα χάλα
Χορός της περιφέριας Κακάτσης (Αργυρούπολη).
Χαλάι
Χορός του Ακ Νταγ Ματέν.
Χυτόν
Από το επίθετο χυτός που σημαίνει ο καλά σχημετοποιημένος. Χορός από τα Ίμερα. Η εκτέλεση της μουσικής γίνεται από όλα τα μουσικά όργανα.
.......................................................................................
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ (ΗΛΙΑΣ Σ. ΔΗΜΑΣ)
CD-ROM, ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ
